Bas Smorenburg
Rond 1310 werd in de uiterwaarden langs de Lek bij de jonge nederzetting Culemborg begonnen met de bouw van een ronde wachttoren. “Den witten toorn” vormde aanvankelijk met de vijfhoekige ringmuur een heus fort. Pas rond 1350 werd binnen de ringmuur “de grote zaal” gebouwd. Na ’t Nije Huis (1322-1350), gelegen in de westelijke stadsmuur, werd kasteel Culemborg-Oostzijde tot 1672 de nieuwe residentie. De aanvankelijke gedachte dat kasteel Culemborg-oostzijde circa 1270/80 gesticht zou zijn, is inmiddels verlaten. Uit de genoemde wachttoren met ringmuur (met verdedigende functie) heeft zich pas in het midden van de 14e eeuw het derde kasteel (ook met woonfunctie) ontwikkeld.
Van Culemborgs oudste veste aan de westzijde, buiten de stadsgracht gelegen en waarvan de oorsprong waarschijnlijk tussen 1260 en 1270 ligt, is tot op heden de locatie nog niet vastgesteld. Hoewel door sommigen Culemborgs oudste veste wordt ontkend of genegeerd, is het bestaan voldoende aangetoond.
Op het voormalig kasteelterrein in Culemborg hebben de Stichting en anderen van 1943 tot 2004 archeologische werkzaamheden verricht.
